Kasiyerler İçin Mesleki Bir Tehlike: Bisfenol A

Giriş 

Mağaza, market, lokanta ve eğlence yerleri gibi mal ve hizmet ticaretinin yapıldığı işyerlerinde kasiyer istihdamı yaygınlaşmaktadır. İnsan kaynakları siteleri ya da istihdam ofisleri kasiyerliği kapalı ortamlarda oturarak çalışılan, tehlikesiz işler olarak sunsa da kasiyerler; çalışma koşullarından ya da ergonomik olmayan çalışma ortamından kaynaklı olarak çok sayıda tehlike ile karşı karşıyadır. Kasiyerler, mesai saatleri boyunca binlerce ürünü kasadan geçirmektedir ve kötü tasarlanmış iş istasyonları nedeniyle sıklıkla ağır ürünleri kaldırmak, ürünlere ulaşmak için bükülmek durumunda kalmaktadır. Ergonomik olmayan iş istasyonlarının neden olduğu kas iskelet sistemi rahatsızlıkları ile kasiyerlerin uzun süre ayakta durarak çalışmaya zorlanmalarından kaynaklanan sağlık sorunları yüzlerce çalışma ile ayrıntılı olarak belgelenmiştir. Bu sayede, kasiyerlere ilişkin risk değerlendirmelerinde ergonomik sorunlar çoğunlukla dikkate alınmaktadır. Ancak kasiyerlerin yaptıkları iş sırasında maruz kaldıkları kimyasallar, genellikle görmezden gelinmektedir. Oysa özellikle yüksek yoğunlukta Bisfenol A (BPA) içeren termal kâğıtlarla sürekli temas halinde olma, kasiyerler için ciddi bir sağlık sorunu oluşturmaktadır.

Bisfenol A (BPA) Nedir?

Bisfenol A (BPA), tüketim ürünlerinde yaygın olarak kullanılan, insan sağlığı için tehlikeli bir kimyasaldır. BPA, su damacanaları, konserve kutuları, kola ve meyve suyu şişeleri, diş yapım malzemeleri, termal kağıtlar (alışveriş fişi, ATM makbuzu, uçak bileti, vb.) gibi günlük yaşantıda kullanılabilen pek çok üründe yaygın olarak bulunmaktadır. Bu nedenle BPA insanların sıkça temas ettiği bir maddedir. İnsanlar bu kimyasala BPA bulaşmış gıdaları tüketerek beslenme yoluyla (ağız yoluyla) maruz kalabildikleri gibi solunum ya da dermal yolla (deri yoluyla) da maruz kalabilirler. Beslenme yolunun BPA maruziyetinin ana kaynağı olduğu kabul edilmektedir. Ancak güncel çalışmalar, BPA maruziyetinde dermal yolların rolüne dikkat çekmektedir. Araştırmalar termal kâğıtlardaki BPA miktarının 20-30 mikrogram/grama kadar çıkabildiğini ve bu değerin yiyecek/içecek saklama kaplarındaki BPA değerinden yüzlerce kat daha yüksek olduğunu göstermektedir. Bu türden kağıtlarla mesai saatleri boyunca sürekli temas eden kasiyerler özel olarak tehdit altındadır. Termal kâğıtların basılı tarafını sert bir cisimle çizdiğinizde siyah bir çizgi oluşur. Eğer işyerinizde bu türden bir kâğıt kullanılıyorsa BPA içeriyor olma ihtimali çok yüksektir.

BPA Çalışanlar için Daha Tehlikeli

Geniş kullanım alanından dolayı BPA yaşam çevrelerinde yaygın olarak bulunmakta ve insanlar bu kimyasallara çeşitli biçimlerde maruz kalmaktadır. Uzmanlara göre, sanayileşmiş ülkelerde bu kimyasala maruz kalmamak mümkün değildir. Bu nedenle BPA en genel anlamda bir halk sağlığı sorunudur. BPA’nın sağlık üzerindeki etkileri bu kimyasalın kullanımına ilişkin endişeleri ve tartışmaları beraberinde getirmiştir. Ancak tartışmalar daha çok BPA’nın tüketiciler açısından herhangi bir sağlık sorunu yaratıp yaratmadığına odaklanmaktadır. Yaptıkları işten kaynaklı olarak bu kimyasala maruz kalan işçilerin sağlık sorunları yeterince tartışılmamakta, bu konuda çok az bilimsel çalışma yürütülmektedir. Oysa araştırmalar, mesleki BPA maruziyetinde maruz kalınan BPA miktarının çevresel BPA maruziyetine göre çok daha yüksek olduğunu, mesleki olarak BPA’ya maruz kalanların daha büyük bir risk altında olduğunu göstermektedir. Örneğin termal kağıtlarda BPA’ya mesleki dermal maruziyet miktarı genel nüfus için tahmin edilenin maruziyet miktarının binlerce katına kadar çıkabilmektedir. Bu durum BPA’yı önemli ve acil bir işçi sağlığı sorunu yapmaktadır.

BPA maruziyet riski BPA içeren termal makbuz ve fişlerle sürekli temas halindeki çalışan gruplarında (kasiyerle, bankacılar, gişe görevlileri vb) yüksektir. Çeşitli meslekleri içeren ölçümlerde, kasiyerlerin vücut sıvılarındaki (kan ve idrar) BPA düzeyinin diğer meslek gruplarındaki çalışanlardan daha yüksek olduğu görülmüştür. Son yıllarda taşınabilir el terminalleri ile doğalgaz/elektrik gibi sayaçların okunması yaygınlaşmaktadır. El terminallerle birlikte kullanılan taşınabilir sayaçlarda da termal kağıt kullanıldığı için, sayaç okuma işçileri de BPA tehdidi altındadır.

BPA endokrin bozucu olarak değerlendirilen kimyasal maddeler içinde yer alır. Yüzden fazla epidemiyoloji çalışması, BPA maruziyetinin ciddi sağlık sorunlarına yol açtığını göstermektedir. Diyabet, şişmanlık, kalp sorunları, üreme organları ile ilgili sıkıntılar ve kısırlık, çocuklarda hormon anormallikleri, bilişsel ve davranışsal eksikliklerle birlikte çeşitli kanserlere karşı duyarlılık BPA’nın yol açtığı başlıca sağlık sorunlarıdır. Hamileler, emziren ya da doğurganlık çağındaki kadınlar ve her iki cinsiyetten gelişme çağındaki çocuklar/genç işçiler başlıca risk gruplarıdır. Sağlık tehlikesi nedeniyle özellikle kasiyer olarak çalışan hamile kadınların BPA içeren kağıtlarla sürekli temas halinde olmaktan kaçınmaları önerilmektedir. Düşük dozdaki BPA maruziyetleri ve bu maruziyetin toksikolojik etkileri tartışma konusudur ve düşük miktardaki BPA’nın bile insan sağlığı üzerinde olumsuz etkilerinin olduğunu gösteren çalışmalar vardır.

Türkiye’de Süpermarket Fişlerinde BPA Oranı Yüksek

Türkiye’de BPA üzerine yapılmış sınırlı sayıda çalışma vardır. Bunların çok azı, biyolojik izleme çalışmasıdır. Kasiyerlerin termal kağıtlar aracılığıyla maruz kaldıkları BPA düzeyi ve bunun işçi sağlığı üzerindeki etkisini konu edinen bir çalışmaya rastlanmamıştır. Ancak Mersin Üniversitesi’nden bir grup araştırmacı, termal kağıtlardaki BPA miktarını analiz etmiştir. Çeşitli işyerlerinden termal kağıt örnekleri (faks kağıdı, banka hesap ve banka kartı makbuzu, ATM fişi, piyango bileti, hediyelik eşya fişi, benzin istasyonu makbuzu, restoran ve AVM fişi) toplayan araştırmacılar, bu kağıtlardaki BPA miktarını ölçmüştür. Sonuçlar endişe vericidir. Tüm kâğıtlarda BPA’ya rastlanmıştır. En yüksek BPA yoğunluğu süpermarketlerden toplanan örneklerde çıkmıştır. Araştırmacılar, müşteri devrinin yoğunluğu da göz önünde bulundurulduğunda süpermarket kasiyerlerinin BPA maruziyet riskinin çok yüksek olduğunu belirtmekte ve yeni çalışmalar yapılması ihtiyacına işaret etmektedirler.

Korunmak İçin Ne Yapmalı?

İşçilerin sağlığını tehdit eden tehlikelere karşı alınacak önlemlerde izlenecek yol haritasında öncelik, tehlike kaynağında alınacak önlemlerdedir. Tehlike kaynağında önlem alınması mümkün değilse önlemler sırasıyla ortama ve hedefe yönelmelidir. Çalışanların ve müşterilerin BPA maruziyetlerini önlemenin en etkili yolu BPA içeren termal kâğıt kullanımını ortadan kaldırmak ya da mümkün olduğu ölçüde azaltmaktır. Yazarkasalarda BPA içermeyen kâğıt kullanımı basit bir çözümdür. Ancak, bu her zaman sağlıklı bir çözüm olmayabilir. Son yıllarda BPA konusundaki farkındalığın artması ve tüketicilerden gelen tepkiler üzerine pek çok kâğıt üreticisi BPA içermeyen kağıt üretimine yönelmiştir. Ancak BPA yerine ikame edilen BPS isimli kimyasal BPA ile benzer sağlık sorunlarına yol açmaktadır. Termal kâğıtta BPA’ya açıkça daha güvenli alternatifler olmadığından, kâğıtsız bir satış noktası (digital makbuz) sistemine geçmek işletmeler için ideal çözümdür.

Kısa vadede kâğıtsız satış sistemine geçmek mümkün değilse ve termal makbuz/fişlerin verilmesi gerekiyorsa, çalışanların termal kâğıtlarla temasını azaltan/sınırlandıran önlemler alınmalıdır.

Kişisel koruyucu donanım olarak silikon eldiven ya da parmakucu eldiven (işaret parmağı ve başparmak için) kullanımı BPA maruziyetini ciddi ölçüde azaltmaktadır. Makbuz ruloları değiştirilirken, yazarkasa temizlenirken ya da fişleri tutarken/yırtarken koruyucu eldiven giyilmesine özen gösterilmelidir.
Alkol bazlı temizleyiciler, nemlendirici kremler ve ıslaklık BPA’nın emilimini artırmaktadır. Dolayısıyla termal kâğıtlarla çalışırken bunlardan kaçınmak gerekmektedir.

BPA çalışanların ellerinden yiyecek ve içeceklerine bulaşabilir. Bu nedenle, işverenler kasiyerlerin mola/yemek sırasında ellerini yıkayıp kurulamasına olanak sağlayacak olanakları ve süreyi sağlamalıdır. Benzer şekilde, kasa fişi değiştirildikten, makine temizlendikten sonra işçilerin ellerini temizlemesine ve kurulamasına izin verilmelidir.

Yüksek risk taşıyan çalışanların (hamile ve emziren kadınlar gibi) BPA’ya gereksiz maruz kalmaktan korunması gerekmektedir. BPA maruziyetini en aza indirmek için alternatif iş işlevleri de düşünülmelidir.
Çalışanlar BPA tehlikesine ve dermal mesleki maruziyete karşı bilgilendirilmelidir. Böylece çalışanlar, BPA ile temaslarını en az düzeye düşürecek pratikler geliştirebilirler.

Sonuç Yerine

Dünya çapında BPA üretim ve tüketimi önemli ölçüde artmakta, bu etmene mesleki olarak maruz kalan işçiler çoğalmaktadır. Ancak BPA’nın işçilerin sağlığı üzerindeki etkileri ve yarattığı meslek hastalıkları kamuoyu tarafından görünür olmaktan uzaktır. BPA’ya uzun süreli-sürekli maruziyetin işçiler üzerindeki tahribatının görünürleştirilmesi ve işçilerin sağlığını koruyucu önlemlerin alınması için BPA sorunu hem işçiler hem de sendikalar tarafından ciddi ve acil bir işçi sağlığı sorunu olarak ele alınmalıdır.