Kasiyerlik Kolay İş mi? – Nail Dertli

Mağaza ve marketlerin ışıltılı vitrinleri buralarda çalışan işçilerin yüz yüze kaldığı mesleki tehlikeleri görünmez kılıyor. Kolay ve güvenli bir iş gibi görülen kasiyerlik kas iskelet sistemi hastalıklarına yakalanma riski en yüksek 10 meslek grubundan biri.

Market ve mağazalar, çalışanların sağlığı ve güvenliğinden ziyade hız ve maliyet odaklı olarak tasarlamaktadır. Bu durum ödeme noktaları ve kasa için de geçerlidir.1 1980’lerden itibaren ürünlerde barkod-market kasalarında lazer tarayıcı kullanımının yaygınlaşması, ürünlerin kasadan geçişi ve paketlenmesi süreçlerini hızlandırarak, şirketlerin cirolarını artırmasına/maliyetlerini düşürmesine çok önemli katkılar sağlamıştır. Ancak şirketlerin bu başarısının maliyeti, çalışanların işyükü ve iş streslerinin artması; sağlıklarının bozulması olmuştur.

Lazer tarayıcı kullanımı, kasiyerlerin işini bir taraftan kolaylaştırsa da diğer taraftan işin kendisini daha hızlı, daha tempolu ve sürekli kılarak zorlaştırmıştır.2 İş temposundaki artış, uzun süre boyunca tekrar eden hareketler nedeniyle kas ve eklem yaralanmalarında dramatik artışları beraberinde getirmiştir. Özellikle kasiyerlerin kol, omuz, boyun, sırt veya el bileği ağrılarında ciddi artış ortaya çıkmıştır.

Hızlı – Yoğun Çalışma Temposu ve Sağlık Sorunları

Kasiyerlik, genellikle market ve mağaza işlerine girişin ilk basamağı olarak görülmektedir. Birçoğumuz kasiyerliği tehlikesiz hatta kolay bir iş olarak görme eğilimindeyiz. Çoğunlukla kasiyerlerin gün içinde harcadığı fiziksel çabayı fark etmeyiz. Ancak çalışmalar ortalama bir kasiyerin 8 saatlik mesai içerisinde yaklaşık 3 tonluk ürünü kasadan geçirdiğini göstermektedir.

Ödeme hattını hızlı bir şekilde hareket ettirme baskısı, kasiyerleri aynı hareketleri sürekli ve tempolu bir şekilde yapmaya zorlamaktadır. Bunun yanı sıra kasiyerler marketlerin iş örgütlenmesine bağlı olarak, tüm gün ayakta ya da oturarak geçirmek zorunda kalmaktadır. Hızlı çalışma temposu ile birleşince tüm bunlar, kasiyerlerin bir çok ağrılı kas ve eklem yaralanmaları yaşamasına, kas iskelet sistemi hastalıklarına yakalanmalarına yol açmaktadır. Araştırmalar, kasiyerlerin kas iskelet sistemi hastalıkları için en riskli 10 meslek grubundan biri olduğunu göstermektedir. Kol ve bilek yaralanmaları, sırt ağrısı ve sırt sorunları ile sinir sıkışması en yaygın rahatsızlıklar arasındadır. Yaptığı işten kaynaklı olarak birçok kasiyer el, bilek, dirsek, omuz, sırt veya bacaklarda ağrı, uyuşukluk, yanma gibi sorunlar yaşamaktadır.

Problemin Kaynağı Ne?

Kasiyerlik işini kas iskelet sistemi hastalıklarının gelişimi için en tehlikeli mesleklerden biri haline getiren nedenler dört başlık altında toplanabilir.

1. Kötü İş İstasyonu Düzeni:

Kasaları da içerecek şekilde satış noktalarının tasarımı kasiyerlerin duruş pozisyonunu ve hareket biçimlerini geniş ölçüde etkilemektedir. İş istasyonu yüzeyinin kasiyer için çok alçak veya çok yüksek olması sık karşılaşılan bir sorundur. Müşterilerin satın aldıkları ürünlerin kasadan geçirilmesini kolaylaştıran taşıma bantları (konveyör bandı) hala pek çok markette kullanılmamaktadır.

Ayrıca iş istasyonu bileşenlerinin (konveyör bandı, tarayıcı, yazarkasa, klavye ve ölçek) yerleştirilme biçimi de kasiyerleri zorlayabilmektedir. Çalışma alanı çalışan kişinin yerinden kalkmadan ve ek eğilme hareketi yapmadan ulaşabileceği uzaklıkta olmalıdır. Kasiyer çalışma ekipmanlarına ulaşabilmek için eğilmek/bükülmek zorunda kalmamalıdır.

Pek çok markette kasiyerler için ayrılan alan son derece dar ve sıkışıktır. Bazı market zincirleri çalışanların oturmasına izin vermemekte, kasiyerleri ayakta çalışmaya zorlamaktadır. Oysa çalışma sisteminde gereksiz ayakta durmalara meydan verilmemeli, işçi mümkün olduğunca oturtulmalıdır.

Kasiyerlerin oturmasına izin verilen mağaza ve marketlerde ise bel desteği olan, yüksekliği ayarlanabilir koltuklar sağlanmamaktadır. Sürekli ayakta kalmak gibi sürekli oturarak çalışmak da çalışanın sağlığını tehdit etmektedir. Oturarak uzun saatler boyunca çalışmaya literatürde ‘zorlanmış pozisyon’ denilmektedir ve zorlanmış pozisyonda uzun sürelerle çalışmak da kas iskelet sistemi hastalıklarına yol açmaktadır.

2. Tekrarlayan ve Zorlayıcı Hareketler:

Araştırmalar kasiyerlerin bileklerinin saatte 600 defa ileri geri hareket edebildiğini, mesai boyunca aynı hareketin binlerce kez tekrarlandığını göstermektedir. Yani kasiyerlerin elleri mesai boyunca asla dinlenememektedir. Bunun yanı sıra ürünlere erişmek için sürekli uzanmak, eğilmek, ağır nesneleri tek elle kavrayarak kaldırmak, tarayıcıdan geçirmek vb. işlemler gün boyu tekrar eden zorlayıcı hareketlerdir. Her hareket kas ve eklemlerde küçük yaralanmalara yol açabilir.

3. Uzun Çalışma Süreleri ve Yetersiz Molalar:

Kasiyerlerin günlük çalışma süreleri çoğunlukla işyerlerinin açılış ve kapanış saatlerine bağlıdır. Bu, pek çok kasiyer için günlük çalışma süresinin 10-12 saati bulması, hatta zorunlu mesailerle 15 saate kadar uzaması anlamına gelmektedir. Ancak araştırmalar kasiyerlerin uzun çalışma sürelerinin kas iskelet sistemi hastalıklarına yakalanma oranını ciddi ölçüde artırdığını göstermektedir. Öte yandan, hiç mola verilmemesi veya çok az mola verilmesi de riski artırmaktadır.

4. Stresli Çalışma Ortamı ve Zayıf İşçi Kontrolü:

Kasiyerler hem para alışverişinden dolayı hem de çalışma ortamından kaynaklı olarak ciddi stres yaşamaktadır. Kasa açıkları, müşterilerle doğrudan temas (sabırsız müşteriler vb.), müşteri değerlendirmeleri/performans baskısı başlıca stres kaynaklarıdır. Bunun yanı sıra düşük sendikal örgütlenme nedeniyle çalışanlar, işyerinin ve işin düzenlenmesinde çok az söz sahibidir. Sağlıklarını tehdit eden hızlı/tempolu/molasız uzun saatlerle çalışma pratiklerine karşı seslerini yükseltememeleri işle ilgili sağlık sorunlarına karşı önlem alınmasını önlemektedir.

Türkiye’de Durum

Farklı ülkelerde yapılan araştırmalar market ve mağaza çalışanları arasında kas iskelet sistemi rahatsızlıklarının son derece yaygın olduğunu göstermektedir. Türkiye’de örgütlü perakende olarak nitelendirilen mağaza ve marketlerin sayısının ve buralardaki istihdamın hızla artmasına rağmen, mağaza ve market çalışanlarının işle ilgili olarak yaşadıkları mesleki sağlık sorunları ele alan ya da araştıran çok az sayıda çalışma vardır. Kasiyerlerin günlük çalışma süreleri çoğunlukla işyerlerinin açılış ve kapanış saatlerine bağlıdır. Bu, pek çok kasiyer için günlük çalışma süresinin 10-12 saati bulması, hatta zorunlu mesailerle 15 saate kadar uzaması anlamına gelmektedir.

Türkiye’de kasiyerleri de içerecek şekilde süpermarket çalışanlarının işle ilgili sağlık sorunlarını (bel ve boyun ağrıları) konu edinen tek bir çalışma tespit edebildik. Ankara’da bir market zincirinde 20’si kadın 50 katılımcı ile 2017’de gerçekleştirilen bu araştırmanın verileri, işkolundaki işçi sağlığı sorunlarına ilişkin küçük ancak önemli bir göstergedir. Araştırmada, katılımcıların %42’sinde farklı niteliklerde boyun ağrısı tariflenmiş; %44’ünde ise bel ya da bacak ağrısı tespit edilmiştir. Araştırma bel ağrılarının çalışanların günlük yaşamını hafif derecede kısıtlayan hafif fonksiyonel yetersizliğe yol açtığını ortaya koymuştur. Çalışmayı önemli kılan ise katılımcıların oldukça genç olmasıdır (yaş ortalamasının 29,5). Araştırmacı bu denli genç bir nüfusta ortalama olarak hafif fonksiyonel yetersizlik sonucunun çıkmasını iş yüküyle ilişkilendirmektedir. Başka bir ifadeyle marketlerdeki iş yükü ve temposu, kasiyerler de dahil tüm çalışanların sağlığını tehdit etmektedir.

Mini Test ya da Harekete Geçmek İçin Başlangıç Noktası

Size dergimizin içinde (anketin görselini aşağıda bulabilirsiniz) ek olarak verdiğimiz konuyla ilgili küçük bir anket sunuyoruz. Anketteki sorulardan herhangi birine Hayır cevabı veriyorsanız, bu durum işyerindeki potansiyel ergonomik sorunlara işaret etmektedir. Yaptığınız iş gerçekleştirdiğiniz eylemin süre ve sıklığına bağlı olarak kas iskelet sistemi rahatsızlıkları yaşamanıza yol açabilir. Unutmayın, işveren işyerinde sağlık ve güvenliğinizi sağlamak için her
türlü önlemi almakla yükümlüdür. Bu yükümlülüğün kapsamı işverenin bilgi, deneyim ya da maddi gücüyle sınırlı değildir. İş kazası veya meslek hastalıklarını önlemek için işveren, bilim ve teknolojinin olanaklı kıldığı tüm önlemleri almakla yükümlüdür. Bu nedenle işten kaynaklı olarak yaşadığınız sorunları iş arkadaşlarınızla konuşmaktan çekinmeyin. Örneğin diğer çalışanlar da benzer sorunlar yaşıyor mu? İşyerinde sağlığınızı tehdit eden tehlikelerden işveren ve sendika haberdar mı? Bu tehlikeleri ortadan kaldırmaya yönelik önlemler alınıyor mu? Sağlıklı bir çalışma ortamı için sorunları konuşmaya başlamak, iyi bir başlangıç noktasıdır.

KAYNAKÇA

1 Carrasco, C. vd. (1995) Packing products for customers: an ergonomics evaluation of three supermarket checkouts. Applied ergonomics, 26(2), 101-108.
2 Tuller, D. (2018) Scanners were supposed to make work easier for clerks and cashiers. But they had an unexpected side effect. <https://consumer. healthday.com/encyclopedia/work-and-health-41/occupational-health-news-507/grocery-storeclerks-646461.html> 3 Tuller, D. (2018) Scanners were supposed to make work easier for clerks and cashiers. But they had an unexpected side effect. <https://consumer.healthday.com/encyclopedia/work-and-health-41/occupational-health-news-507/grocery-storeclerks-646461.html>
4 Zuhaidi, M.F.A. ve Rahman, M.N.A. (2017) Risk factors of the upper limb disorders among cashiers in grocery retail industries: A review. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 226(1): 012028. 5 California Department of Health Servies (2006) Grocery Cashiers: Serving Customers Shouldn’t Hurt You, <https://www.cdph.ca.gov/Programs/CCDPHP/DEODC/OHB/HESIS/CDPH%20Document%20Library/cashiers.pdf>.
6 ILO (1998) Nature of Office and Clerical Work. Encyclopadedia of Occupational Health and Safety Volume III, Geneva.
7 Sirge, T. vd. (2014) Musculoskeletal symptoms, and perceived fatigue and work characteristics in supermarket cashiers. Agronomy Research, 12(3), 915-924.
8 Altunbilek, E. U. (2018) Süpermarket Çalışanlarında Bel, Boyun Ağrısı ve Psikolojik Durum Değerlendirilmesi, Gaziantep Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
9 Sorular şu iki kaynağın kontrol listelerinden yararlanılarak oluşturulmuştur: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (Tarihsiz) Bakkal, Market ve Süpermarketler İçin Kontrol Listesi, <https://www.csgb.gov.tr/media/3737/bakkal.docx> ve OSHA (2004) Guidelines for Retail Grocery Stores, U.S. Department of Labor.