SGK ve İşten Çıkartma Kodları

2020’nin Mart ayında Türkiye’nin gündemine giren küresel salgın koşulları, yaşanan ekonomik kriz ortamını yoksullaşma sürecini çok geniş bir düzeye yaygınlaştırdı.

İşsizliğin büyük bir tırmanışa geçtiği bu süreçte çalışan milyonlar kuralsız, güvencesiz ortamlarda bırakıldı; kısıtlı yasal haklar bile uygulanmazken ücret ödemeleri aksatıldı, milyonlarca işçi zamanında yapılmayan ya da eksik yapılan ücretlerle yetirmek zorunda kaldı.

Salgın koşullarında yeterli önlemleri almayan, bu anlamda nüfusunun genel çoğunluğunu oluşturan işçilere, işsizlere, çiftçilere ve esnafa gerektiği gibi doğrudan destek sağlamayan siyasal iktidar, salgının ilk günlerinde işten çıkarmalara ve ücretsiz izin uygulamalarına ilişkin yeni düzenlemeler getirdi.

14 Nisan 2020 tarihinde 4857 sayılı İş Kanunu’na eklenen Geçici 10. Madde ile işten çıkarmalar ile ücretsiz izine ilişkin sorunlarda yeni düzenlemeler getirildi. Getirilen bu yeni düzenlemeye göre Kanunun kapsamında olup olmadığına bakılmaksızın her türlü iş veya hizmet sözleşmesi, yasanın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç ay süreyle İş Kanunun 25. maddesinin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde belirtilen ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan hallerde, belirli süreli iş sözleşmesinin süresinin bitiminde, işyerinin kapatılmasında, işyerinin faaliyetlerinin sona ermesinde, hizmet alımı yoluyla yapılan işlerde işin sona ermesi halinde işveren işçi çıkartabilecektir. Tüm bu haller işçi çıkartma yasağının kapsamı dışında tutulmuştur. İşveren bu hallerden birisi gerçekleşmeden, işçi çıkartma yasağına uymaz ve işçi çıkartırsa, çıkarttığı her işçi için, işten çıkarttığı tarihte geçerli olan aylık brüt asgari ücret tutarında idari para cezası ödeyecektir.

4857 sayılı İş Kanunu’na eklenen Geçici 10. Madde uyarınca yalnızca sınırlı işe son verme yasağı getirirken aynı zamanda işverene işçiyi ücretsiz izne gönderme hakkı da tanındı. Ücretsiz izne gönderilen işçiye, ödenmesi gereken günlük ücret 39,24 TL olan belirlendi. Bu ödeme için, prim günü ya da sigortalılık şartı aranmazken ücretsiz izin desteğinden sadece emekli çalışanlar istisna tutuldu. İş sözleşmesi askıda kalsa da emekli aylığını almaya devam eden emekli çalışanlar, bu süreçte işveren tarafından ücretsiz izne gönderildi, fakat ücretsiz izin ücret desteğinden yararlandırılmadı.

Yasağını delme girişimleri…

İşten çıkarma yasağınının sürdüğü koşullarda kimi iş-veren yasanın açıklarından yararlanarak çok sayıda işçiyi bir yandan tazminatsız biçimde işten çıkarmaya başladı, diğer yandan ücretsiz izin uygulamalarına geçti.

Bunun için İş Kanunun 25. Maddesinin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde belirtilen gerekçeler harekete geçirildi. Çünkü işveren ancak işten çıkarma yasağını işçilerin ahlak ve iyi niyet kurallarına uymadığı gerekçesiyle dele-biliyordu.

İşverenler bunun için Sosyal Güvenlik Kurumunun ilgili madde uyarınca kullanılan Kod 29’u kullandı.

Kod 29’a bağlı olarak çok sayıda işçinin işten çıkartılmasının kamuoyuna yansıması ve sendikaların tepkileri ile SGK Kod 29’u kaldırdı ancak bunun yerine yasanın her bir fıkrası için ayrı yeni kod belirlendi. Bir başka anlatımla İş Kanunun 25. Maddesinin birinci fıkrasının (II) numaralı bendini genel olarak “karşılayan” Kod 29 kaldırıldı bunun yerine 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50 numaralı kodlar geldi. 

SGK’nın belirlediği yeni kodlar ile bu kodların içeriği şöyle:

-Kod 42: İş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri için gerekli vasıflar veya şartlar kendisinde bulunmadığı halde bunların kendisinde bulunduğunu ileri sürerek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler veya sözler söyleyerek isçinin işvereni yanıltması (4857 sayılı Kanun Madde 25-II-a)

-Kod 43: İşçinin, işveren yahut bunların aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler sarf etmesi veya davranışlarda bulunması yahut işveren hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ihbar ve isnatlarda bulunması (4857 sayılı Kanun Madde 25-II-b)

-Kod 44: İşçinin işverenin başka bir isçisine cinsel tacizde bulunması (4857 sayılı Kanun Madde 25-II-c)

-Kod 45: İşçinin işverene yahut onun ailesi üyelerinden birine yahut işverenin başka isçisine sataşması, iş yerine sarhoş yahut uyuşturucu madde almış olarak gelmesi ya da iş yerinde bu maddeleri kullanması (4857 sayılı Kanun Madde 25-II-d)

-Kod 46: İşçinin, işverenin güvenini kötüye kullanmak, hırsızlık yapmak, işverenin meslek sırlarını ortaya atmak gibi doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması (4857 sayılı Kanun Madde 25-II-e)

-Kod 47: İşçinin, iş yerinde, yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi (4857 sayılı Kanun Madde 25-II-f)

-Kod 48: İşçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki iş günü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü yahut bir ayda üç iş günü isine devam etmemesi (4857 sayılı Kanun Madde 25-II-g)

-Kod 49: İşçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi (4857 sayılı Kanun Madde 25-II-h)

-Kod 50: İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, iş yerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarı ile ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması (4857 sayılı Kanun Madde 25- II-ı)

Sonuçlar nedir?

Dün Kod 29’la işten çıkartılan daha sonra Kod 29’un kaldırılarak yerine getirilen kodlar ile işten çıkarılmanın sonuçları küçümsenecek düzeyde değil.

Birincisi, bu kodlarla işten çıkartılan işçi kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı alamıyor.

İkincisi, bu kodlarla işten çıkartılan bir işçiye İş-Kur tarafından işsizlik ödeneği yapılmıyor. İş-Kur işsizlik ödemesi için için başvuru yapan işssizin işten ayrılış bildirgesindeki kod numarasına bakıyor ve burada ilgili kodlar var ise ödeme yapmıyor.

Üçüncüsü, Kod 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49 ve 50 ile işten çıkarılan bir kişi, yeni bir iş ararken “damgalanmış” ya da “kara listeye” alınmış işlemi görüyor.

Yapılması gereken iş güvencesini güçlendirecek önlemlerin yaşama geçirilmesi, damgalama ya da kara liste uygulamalarına olanak tanıyan tüm düzenlemelerin açık suç tanımı ile cezalandırılması ve özellikle pandemi koşullarında işten çıkartmaların etkin biçimde denetim altına alınması…