Uzaktan Çalışma İçin Yönetmelik Düzeni: Yükümlülük Çok… Peki Ya Hak?

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı “uzaktan çalışmaya” ilişkin işçilere yeni zorlamalar getiren yeni bir yönetmelik yayınladı.

Yönetmelikte uzaktan çalışma için işçinin gönüllülüğüne yer verilmezken sendika ve toplu iş sözleşmesi haklarına hiç değinilmiyor.

İşçinin gönüllülüğüne ve haklarına değinmeyen yönetmelik iptal edilmeli, sendikaların ve meslek örgütlerinin katılımı ile yeni bir yönetmelik oluşturulmalıdır.

Koronavirüs salgını ile birlikte tüm sosyal yaşamda olduğu gibi çalışma yaşamında da önemli değişiklikler/değişimler yaşandı ve yaşanıyor. Bu süreç yalnızca salgın koşullarına bağlı bir süreç de değil… İletişim araçlarının dönüştürücü etkisi, yeni teknolojilerin yaygınlaşması ve dijitalleşme süreçleri ile her gün yeni boyutlar kazanıyor. Salgın bu sürecin hızlanmasına, yaygınlaşmasına ve öngörülemeyen bir faktör olarak etkilemesine yol açtı. Bu durum tüm dünyada olduğu gibi ülkemiz için de geçerli…

Bu genel değişim ortamında Türkiye’de çalışma yaşamında ortaya çıkan ana değişiklikler-den ilki, banka, finans, büro, eğitim, pazarlama gibi sektörlerde çalışanların önemli bölümü işyeri dışından çalışmaya başlamasıdır. Bir anlamda çalışma süreçleri “uzaktan çalışmaya” daha çok “evlere” “kaydırıldı” ya da “yönlendirildi”…

Genel olarak bu çalışma biçimini kolaylaştıran ana unsur, dijitalleşmenin tüm gündelik yaşantımızı etkilemeye başlamış olması…

İŞ KANUNUN 14. MADDESİ

“Uzaktan Çalışma” olarak tanımlanan bu konu gerçekte bu yeni bir durum ya da çalışma biçimi değil… Ancak pandemi ile birlikte yaygın biçimde uygulanmaya başlayan bir çalışma biçimi…

2003 yılında çıkartılan 4857 sayılı İş Kanunu’nun çıkartıldığı gün “Çağrı üzerine çalışma” adı olan 14. Maddesine 2016 yılında “Uzaktan Çalışma” eklentisi yapıldı ve maddeye 4 fıkra daha eklendi. Aynı maddenin son fıkrasına da “Uzaktan çalışmanın usul ve esasları, işin niteliği dikkate alınarak hangi işlerde uzaktan çalışmanın yapılamayacağı, verilerin korunması ve paylaşılmasına ilişkin işletme kurallarının uygulanması ile diğer hususlar Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından yönetmelikle belirlenir hükmü eklendi. Ve son olarak 4857 sayılı İş Kanunu’nun 14. Maddesine dayanarak 10 Mart 2021 tarihli 31419 sayılı Resmi Gazete’de “Uzaktan Çalışma Yönetmeliği” yayınlandı.  

Türkiye’nin taraf olduğu ve her birinin Anayasa hükmü düzeyinde olduğu uluslararası sözleşmeler ile yürürlükteki İş Yasası’nın “Eşit davranma ilkesi” başlıklı 5. Maddesine açıkça aykırı olan Yönetmeliğin birçok dikkati çeken yanı bulunuyor.

GÖNÜLLÜLÜK YOK, ZORLAMA VAR…

“Uzaktan Çalışma Yönetmeliği”ne göre iş ilişkisi doğrudan uzaktan çalışma sözleşmesi ile kurulabilecek veya şu anda işyerinde çalışan işçinin iş sözleşmesi, işçinin ve işverenin anlaşması halinde, uzaktan çalışma sözleşmesine dönüştürebilecek. Uzaktan çalışma yapma talebi yazılı olarak bildirilecek. Uzaktan çalışmanın yasalarda belirtilen zorlayıcı nedenlerle işyerinin tamamında veya bir bölümünde uygulanacak olması durumunda uzaktan çalışmaya geçiş için işçinin talebi veya onayı aranmayacak. Talebe ilişkin değerlendirme sonucu 30 gün içinde işçiye talebin yapıldığı usulle bildirilecek.

Yönetmelikle getirilecek düzenlemeler özetle şöyle:

-Uzaktan çalışmaya ilişkin iş sözleşmeleri yazılı şekilde yapılacak. Sözleşmede; işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin konular, işveren tarafından sağlanan iş araçları, ekipman ve bunların korunmasına ilişkin hükümler tespit edilecek.

-İş ilişkisi doğrudan uzaktan çalışma sözleşmesi ile kurulabilir veya hâlihazırda işyerinde çalışan işçinin iş sözleşmesi, işçinin ve işverenin anlaşması halinde, uzaktan çalışma sözleşmesine dönüştürülebilir.

-İşverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümler yer alacak.

Gerekli olması halinde, uzaktan çalışmanın yapılacağı mekân ile ilgili düzenlemeler iş yapılmaya başlamadan önce tamamlanacak. Bu düzenlemelerden kaynaklanan maliyetlerin karşılanma usulü, uzaktan çalışan ile işveren tarafından birlikte belirlenecek.

-Uzaktan çalışanın mal ve hizmet üretimi için gerekli malzeme ve iş araçlarının iş sözleşmesinde aksi kararlaştırılmamışsa işveren tarafından sağlanması esastır. Bu malzeme ve iş araçlarının kullanım esasları ile bakım ve onarım koşulları açık ve anlaşılır bir şekilde uzaktan çalışana bildirilir.

-İş araçlarının işveren tarafından sağlanması halinde, bunların işçiye teslim edildiği tarihteki bedellerini belirten iş araçları listesi, işveren tarafından yazılı olarak işçiye teslim edilir.

-İşçiye teslim edilen belgenin işçi tarafından imzalı bir nüshası ise işveren tarafından işçi özlük dosyasında saklanacak. İş araçlarının listesi, iş sözleşmesi içerisinde veya sözleşme tarihinde iş sözleşmesine ek olarak düzenlenirse ayrıca yazılı belge düzenlenmesi şartı aranmayacak.

-İşin yerine getirilmesinden kaynaklanan mal veya hizmet üretimiyle doğrudan ilgili zorunlu giderlerin tespit edilmesine ve karşılanmasına ilişkin hususlar iş sözleşmesinde belirtilir.

-Uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığı ve süresi iş sözleşmesinde belirtilir. Yasada öngörülen sınırlamalara bağlı kalmak koşuluyla taraflarca çalışma saatlerinde değişiklik yapılabilecek. Fazla çalışma işverenin yazılı talebi üzerine, işçinin kabulü ile mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılacak.

-Uzaktan çalışmada iletişimin yöntemi ve zaman aralığı uzaktan çalışan ile işveren tarafından belirlenecek. İşveren; uzaktan çalışanı, işyerine ve yaptığı işe dair verilerin korunması ve paylaşımına ilişkin işletme kuralları ve ilgili mevzuat hakkında bilgilendirecek ve bu verilerin korunmasına yönelik gerekli tedbirleri alacak.

-İşveren, korunması gereken verinin tanım ve kapsamını sözleşmede belirler. Verilerin korunması amacıyla işveren tarafından belirlenen işletme kurallarına uzaktan çalışanın uyması zorunludur.

-İşveren, uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmekle, gerekli eğitimi vermekle, sağlık gözetimini sağlamakla ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlü olacak.

-Tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışma, bu maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışma, biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlemlerini içeren işlerde uzaktan çalışma yapılamayacak.

-İşçilerin uzaktan çalışma istemi için uyması gereken kurullar ise şöyle:

•Talep yazılı olarak yapılır.

•Talep işyerinde belirlenen usul doğrultusunda işverence değerlendirilir.

•Talep değerlendirilirken, işin ve işçinin niteliği gereği uzaktan çalışmaya uygunluğu ile işverence belirlenecek diğer kıstaslar kullanılır.

•Talebe ilişkin değerlendirme sonucunun otuz gün içinde işçiye talebin yapıldığı usulle bildirilmesi esastır.

•Talebin kabul edilmesi halinde 5 inci maddede belirtilen hususlara uygun şekilde sözleşme yapılır.

•Uzaktan çalışmaya geçen işçi, ikinci fıkrada belirtilen usulle tekrar işyerinde çalışma talebinde bulunabilir. İşveren, söz konusu talebi öncelikli olarak değerlendirir.

•Uzaktan çalışmanın mevzuatta belirtilen zorlayıcı nedenlerle işyerinin tamamında veya bir bölümünde uygulanacak olması halinde uzaktan çalışmaya geçiş için işçinin talebi veya onayı aranmaz.

İŞÇİ HAKLARINI DIŞLAYAN YÖNETMELİK İPTAL EDİLMELİDİR

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından yayınlanan “Uzaktan Çalışma Yönetmeliği” sendikalaşma ve toplu iş sözleşmesi haklarına ilişkin hiçbir hüküm içermediği gibi uzaktan çalışanlara yalnızca yükümlülük ve sorumluluk getirmekte buna karşılık sosyal hak boyutunu ortadan kaldırmaktadır.  Oysa insan onurunu ile demokratik çalışma ilişkileri yönünden sorun çok boyutlu bir konudur.

Öncelikle bu yönetmelik zaman geçirilmeden iptal edilmelidir. Bunun yerine uzaktan çalışmayı yeniden düzenlemek üzere sendikaların ve meslek örgütlerinin istemlerini dikkate alarak hazırlanan yeni bir yönetmelik yürürlüğe sokulmalıdır.

Böylesi bir yönetmelikte;

-Uzaktan çalışanlar işverenin tesislerinde bulunan tüm çalışanlarla aynı yasal haklara sahip olmalıdır.

-Uzaktan çalışma işyeri ortamına ya da ofiste çalışmaya dönme hakkı olan gönüllü bir çalışma biçimi olmalıdır.

-Çalışma evde sürdürülüyorsa olanaklı olduğu ölçüde çalışmak için ayrı bir oda, ayrı bir telefon hattı olmalı ve ek ısıtma ve aydınlatma giderleri hesaba katılmalıdır.

-Çalışma süresi uzaktan çalışanların çalışmayı veya iletişime geçilebilir olmayı taahhüt ettikleri belirli bir ‘çekirdek’ zaman ile sınırlı olmalıdır.

-Uzaktan çalışanların sendikal örgütlenme ve toplu iş sözleşmesi haklarından eksiksiz yararlanması hakkı olmalıdır.

-Ekipman ve veri güvenliği işlemleri için aktif destek sağlanmalıdır. İşveren veri güvenliği süreçlerini etkin ve güncel tutmak için sorumluluk üstlenmelidir.

-İşveren sorumlu olacağı sigorta, işin niteliğine göre evi kapsayacak biçimde genişletilebilmelidir. Uzaktan çalışanlar evden çalışmanın ev sigortalarını etkileyip etkilemediğini kontrol edebilmelidir.

-Ofise haber verilmesi ve kayıtların doğru tutulmasının sağlanması gibi tatil ve hastalık izni düzenlemelerine uyulmalıdır.

-Uzaktan çalışanlar sendika temsilciliğine erişebilmeli ve çalışma saatleri içinde toplantılara katılabilmelidir.

-İş sağlığı ve güvenliği danışmanları ve sendika temsilcileri uzaktan çalışan kişileri ziyaret edebilmelidir.

-Evlerinde çalışanların iş ve ev yaşamlarını ayırma hakkına özen gösterilmelidir. İş konularında kendileriyle iletişime geçilebilecekleri ya da yapılamayacakları zamanlar üzerinde anlaşmaya varılmalıdır. İş kullanımı için ayrı bir telefon hattı gibi önlemler dikkate alınmalıdır. Ev çalışanı için kabul edilebilir zamanlarda ev ziyaretleri düzenlenmelidir. İşin niteliğini veya miktarını kontrol eden izleme sistemleri, çalışanın bilgisi olmadan kullanılmamalıdır. Evde çalışanlar, bu nitelikteki kontrol sistemlerinin amacı konusunda bilgilendirilmelidir.