Yürürlükte Bulunan Kıdem Tazminatı Hakkı İçin Sorular ve Yanıtlar

Yasal olarak kıdem tazminatı nedir?

Kıdem tazminatı yalnızca işçilere tanınan bir haktır. İşçinin bireysel iş sözleşmesi sonlandığında, çalıştığı süreye (kıdem) bağlı olarak ödenen bir tazminattır. 

Kıdem tazminatı hangi koşullarda ödenir?

İşçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için en az bir yıl çalışmış olması, iş sözleşmesinin İş Yasası’nda belir- tilen durumlar nedeniyle sona ermiş olması gerekir. Sözleşmenin sonlanması kıdem tazminatı almak için her koşulda yeterli şart değildir. Sözleşmenin yasada belirtilen durumlarda sonlaması gerekir.

Ancak kadın işçiler evlendikten sonra 1 yıl içinde istifa ederlerse  tazminat alırlar.  Yine 8 Eylül 1999 öncesinde sigortalı olanlar 15 yıl sigortalılık süresi ve 3 bin 600 gün primi doldurmuşlarsa istifa ederek tazminat alabilirler. Askere gidilmesi durumunda ve yine çalışma koşullarının esaslı biçimde değişmesi durumunda kıdem tazminatına hak kazanılır.  Bu durumlarda kıdem tazminatının alınabilmesi için aynı işverene bağlı işyerinde 1 yıl çalışmış olmak zorunludur. 

Kıdem tazminatı hangi koşullarda ödenmez?

• Çalışma süresi bir yıldan az ise,

• İşçi işi kendi isteği ile bırakıyorsa,

• Ahlak ve iyi niyet kurallarına uyulmaması ve buna benzer nedenlerden iş sözleşmesi sonlandırılmış ise,

• Belirli süreli iş sözleşmelerinde, sözleşme süresinin sona ermesi durumunda.

n Kıdem tazminatında 1 yıllık süre nasıl belirlenmektedir?

Kıdem tazminatı için bir yıllık çalışma zorunluluğu aynı işverene bağlı farklı işyerlerinde çalışan süreler birlikte değerlendirilir. Aynı işverene bağlı olan bir işyerinde 3 ay, diğer işyerinde 4 ay, başka bir işyerinde ise 5 ay çalışan bir işçi işverenin işyerlerinde toplam olarak 12 çalıştığı için kıdem tazminatı alabilir.

Kıdem tazminatı nasıl hesaplanır?

Kıdem tazminatı, kural olarak, işçinin iş sözleşmesinin devam ettiği her yıl için otuz günlük ücreti tutarındadır. Yıldan arta kalan süreler, orantılı olarak kıdem tazminatında dikkate alınır. İş Kanunu’nda kıdem tazminatının her geçen tam yıl için otuz günlük ücret tutarında olması gerektiği düzenlenmiş olsa da, bu süre bireysel iş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleri ile tarafların anlaşması ile artırılabilmesine de olanaklıdır.

Kıdem tazminatının ödenmesinde son ayda alınan brüt ücret esas alınır. Ücrete ek olarak işçiye sağlanmış bulunan para ve para ile ölçülmesi olanaklı iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesinden ve yasalardan doğan tüm menfaatler dikkate alınır. Ancak ödenecek tutar yasal olarak belirlenen kıdem tazminatı tavanını aşamaz. Yani sürekli ödenen ikramiyeler dikkate alınırken kimi zaman ödenen ve işveren için borç oluşturmayan herhangi bir işveren ödemesi dikkate alınmaz.

Kıdem tazminatına esas ücretin hesaplanmasında nakdi ödemeler gibi para ile ölçülmesi olanaklı giyim, konut gibi ayni sosyal yardımlar da dikkate alınır. Ancak bu yardımların süreklilik niteliğini kazanmış olması gerekir. Başka bir anlatımla kıdem tazminatı hesaplanırken ücrete şu ödemeler de dahil edilir: Çıplak ücret, yemek yardımı, kasa tazminatı, gıda yardımı, yakacak yardımı, eğitim yardımı, konut yardımı, giyecek yardımı, erzak yardımı, sosyal yardım niteliğindeki ayakkabı ya da bedeli, unvan tazminatı, aile yardımı, çocuk yardımı, temettü, havlu ve sabun yardımı (işyerinde kullanılacaksa tazminat hesabında dikkate alınmaz), taşıt yardımı, yıpranma tazminatı, kalifiye, nitelik zammı, sağlık yardımı, mali sorumluluk tazminatı, devamlı ödenen primler.

Kıdem tazminatında gecikme faizi hangi durumlarda uygulanır?

Kıdem tazminatı, iş sözleşmesinin sonlandırıdığı (feshedildiği) tarihte ödenmelidir. Zamanında yapılmayan ödeme için gecikme faizi uygulanır. Yasanın getirdiği faiz, özel düzeyde bir faizdir ve işverenin işçiye ödemediği kıdem tazminatını kredi gibi kullanmasını engellemeye yönelik bir yaptırımdır. Söz konusu faiz, yalnızca kıdem tazminatı için düzenlendiğinden, ihbar tazminatına uygulanmaz. 

İşçinin ölümü durumunda kıdem tazminatı  mirasçılarına ödenir mi?

Kıdem tazminatını hak kazanan işçiye veya varislerine, işe başladığı tarihten itibaren iş sözleşmesinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence 30 günlük ücreti tutarında bir ödeme yapılır. Bir yıldan artan süreler için aynı oran üzerinden ödeme yapılır. 

Kıdem tazminatı ile kötü niyet tazminatı arasında bir ilişki kurulabilir mi?

Kıdem tazminatına hak kazanılabilmesi için aranan en az bir yıl çalışma koşulu,  iş sözleşmeleri ile daha aşağıya çekilebilmektedir. İşçi lehine olan bu durum Yargıtay tarafından da kabul görmektedir.

Uygulamada bazı işverenlerin, kıdem tazminatı ödememek için, bir yılın dolmasına çok yakın tarihte işçiyi işten çıkardıkları görülmektedir.

İşçinin kıdem tazminatı hakkını elinden almaya yönelik bu tür kötü niyetli uygulamalar karşısında Yargıtay belge ve tanıklıkların güçlü biçimde sunulması durumunda kıdem tazminatı alabileceğine karar vermektedir. Ayrıca böylesi bir durumda işçinin kıdem tazminatı yanında kötü niyet tazminatı hakkı da doğmaktadır. 

Kötü niyet tazminatı nedir?

İş Yasası kapsamında çalışmakla birlikte, iş güvencesi haklarından yararlanamayanların haksız biçimde işten çıkartılması durumunda işçinin işverenden yargı yoluyla istemde bulunduğu tazminat türü olan “kötü niyet tazminatı”, hem 4857 Sayılı İş Kanunu’nda hem de Borçlar Ka- nunu’nda düzenlenmiştir:

Kötü niyet tazminatı isteminde bulunabilmek için gerekli olan ön koşullar şunlardır:

– En az 30 iş gününden uzun süren bir işte çalışmak,

– İş güvencesi kapsamında (30’dan az işçi çalıştıran bir işyerinde ve yine 6 aydan daha uzun sürede çalışıyor olmak) bulunmamak.

Kötü niyet tazminatı davaları genel olarak işçilerin demokratik haklarını kullanarak sendikal örgütlenme süreci içine girmesi, işçinin yasal haklarını talep etmesi, yaş, etnik köken, cinsiyet ayrımcılığı gibi ayrımcılığa uğraması,  gebelik, doğum veya aile sorumlukları gibi nedenlere bağlı olarak haksız biçimde işten çıkartılmaları durumunda ortaya çıkmaktadır.

Kötü niyet tazminatı, İş Kanunu hükümlerine bağlı ücret olarak kabul edilmemekte, tazminat niteliği taşımaktadır. Tazminat olması nedeniyle de gecikme durumunda yasal faiz işletilmektedir ve 5 yıllık zamanaşımına tabidir.

Kıdem tazminatı tavanı nedir?

Kıdem tazminatı tutarı işçinin brüt ücreti üzerinden he- saplanır ancak bu tutar kıdem tazminatı tavanını aşamaz. Kıdem tazminatı tavanı en yüksek dereceli devlet memuru olan Başbakanlık müsteşarının 1 yıllık emekli ikramiyesine göre belirlenir. Bu rakam her yılın Ocak ve Temmuz aylarında yükselir.

Kıdem tazminatı tavanı uygulaması 12 Eylül Askeri Dar- besinin ardından yapılan önemli değişikliklerin başında gelmektedir.

Kıdem tazminatı davalarında zamanaşımı ne kadardır?

Kıdem tazminatında zamanaşımı süresi 5 yıldır. Bunun anlamı  kıdem tazminatı almamış/alamamış işçinin fesih tarihinden itibaren 5 yıl içinde dava açma hakkının bulunmasıdır.

Zamanaşımı sorunları uygulamada, özellikle aralıklı çalışmalarla ilgili olarak yaşanmaktadır. Aynı işverenin yanında aralıklı olarak çalışmış olan işçi, son kez işten ayrıldıktan sonra tüm çalışma sürelerinin toplanmasını istediğinde, önceki çalışmalarına yönelik zamanaşımı sorunu ile karşılaşabilmektedir.

Kıdem tazminatından vergi alınır mı?

Kıdem tazminatından damga vergisi dışında herhangi bir vergi kesintisi yapılamaz.